George Orwell - Trại Súc Vật, Chương 9-10 Hết

Chương 9 
Cái móng bị thương của Chiến Sĩ chữa mãi vẫn không khỏi. Trong khi đó lũ súc vật tiến
hành khôi phục cối xay gió ngay sau lễ mừng chiến thắng. Chiến Sĩ không nghỉ ngày nào,
nó rất tự hào là đã không để cho những con khác thấy nó đang bị đau. Chỉ đến tối nó mới
bảo với Bà Mập là bị vết thương hành hạ. Bà Mập phải nhai lá cây và đắp vào vết thương
cho Chiến Sĩ. Nó cùng với Benjamin thuyết phục Chiến Sĩ hãy tự bảo trọng.
"Phổi loài ngựa không được khoẻ đâu", Nó nói.
Nhưng Chiến Sĩ không nghe. Nó bảo chỉ có một ước nguyện duy nhất là được trông thấy
cối xay gió hoàn thành trước khi nghỉ hưu mà thôi.
Ngay từ khi mới thiết lập luật lệ của Trại Súc Vật, đã có qui định tuổi nghỉ hưu của ngựa
và lợn là mười hai, của bò là mười bốn, của chó là chín, của cừu là bảy, còn của gà là
năm. Chúng cũng đã thống nhất là sẽ không để cho những con về hưu phải thiếu thốn bất
cứ thứ gì. Thực ra thì cho đến nay cũng chưa có con nào nghỉ  hưu cả, nhưng thời gian
gần đây vấn đề này rất hay được đem ra bàn thảo. Bây giờ, khi miếng đất cạnh khu vườn
được đem đi trồng lúa mạch rồi thì lại có tin là một góc bãi cỏ dài sẽ được rào riêng ra
cho những con già cả. Cũng có tin nói rằng ngựa hưu sẽ được lĩnh hai cân ngũ  cốc mỗi
ngày, đấy là mùa hè, còn mùa đông thì được bảy cân cỏ khô, ngày lễ thì còn được phát
thêm một củ cà rốt hay một quả táo nữa. Sang năm Chiến Sĩ sẽ tròn mười hai tuổi.
Hiện nay  đời sống của chúng phải nói là khá chật vật. Mùa  đông năm nay lạnh không
khác gì năm trước mà thực phẩm thì khan hiếm hơn. Khẩu phần, trừ của chó và lợn, đều
bị  cắt bớt. Tuyệt đối bình quân, Chỉ Điểm giải thích, là trái với nguyên tắc của Súc Sinh
Kinh. Nó dễ dàng chứng minh cho những con khác thấy rằng thực ra là chúng có  đủ
lương thực, khan hiếm thực phẩm chỉ là giả  tạo. Dĩ nhiên là lúc này cần phải có một sự
điều chỉnh nhất định (Chỉ Điểm nói là "điều chỉnh" chứ không phải "cắt bớt") nhưng nếu
so với thời còn lão Jones thì sự cải thiện là rõ ràng. Bằng một giọng đọc nhanh và the thé
chói tai, nó đưa ra những con số  rất cụ thể, chứng minh rằng chúng thu được nhiều yến
mạch, nhiều cỏ khô, nhiều củ  cải hơn thời còn lão Jones, công việc lại nhẹ nhàng hơn,
nước uống có chất lượng cao hơn, chúng sống lâu hơn, tỉ lệ trẻ sơ sinh sống sót cao hơn,
chúng có nhiều rơm làm nệm hơn, ít chấy rận hơn. Mọi con đều tin như thế. Thực ra mà
nói thì chúng cũng đã quên gần hết những chuyện thời ông Jones rồi. Chúng chỉ biết rằng
cuộc sống hiện nay rất khó khăn, vất vả, chúng thường bị đói, bị rét và hễ  mở  mắt ra là
chúng phải làm. Trước đây chắc là còn khó khăn nữa. Chúng vui lòng tin như thế. Ngoài
ra, quan trọng hơn nữa là trước đây chúng là nô lệ, bây giờ chúng được tự do, Chỉ Điểm
luôn nhấn mạnh như vậy.
Nhân khẩu ngày một tăng. Mùa thu vừa rồi có bốn chị  lợn nằm ổ cùng một lúc, chúng
sinh được những ba mươi mốt con cả thảy. Tất cả đều là lợn khoang, cả trại chỉ có một
mình Napoleon là lợn giống nên có thể đoán ngay được chúng là con ai. Toàn trại được
thông báo rằng hiện đang tiến hành mua gạch và gỗ, khi nào mua được thì sẽ xây lớp học.
Còn hiện thời thì lũ lợn con sẽ được giao cho Napoleon dạy dỗ trong khu nhà bếp. Lũ lợn
con được đưa ra vườn chơi nhưng bị  cấm tiếp xúc với bọn thú con khác loài. Một điều
luật mới cũng được đưa ra trong khoảng thời gian này, ấy là khi gặp nhau thì tất cả phải đứng sang bên, nhường  đường cho lợn đi trước, đồng thời, giống lợn, không phân biệt
chức vụ được đeo băng xanh ở đuôi vào các ngày chủ nhật.
Năm nay là một năm khá thành công, nhưng tiền thì vẫn thiếu. Còn phải mua gạch, vôi
và cát để xây trường học; lại còn phải tiết kiệm để mua máy móc cho cối xay gió nữa.
Rồi phải mua dầu thắp, nến và đường cho riêng Napoleon (nó cấm các (những) con lợn
khác ăn đường vì sợ chúng sẽ  bị  tăng trọng) và bao nhiêu thứ khác như  dụng cụ, đinh,
dây thừng, than, dây thép, tấm lợp và bánh bích qui cho chó nữa. Phải bán một phần cỏ
khô và khoai tây, hợp đồng bán trứng gà đã tăng lên đến sáu trăm quả mỗi tuần thành thử
số gà gần như không tăng, nếu không nói là giảm vì số trứng chúng  để  lại  ấp quá ít.
Tháng mười hai đã giảm khẩu phần một lần, tháng hai lại bị giảm một lần nữa và để tiết
kiệm, từ nay ban đêm không được thắp đèn trong các chuồng nữa. Nhưng lũ  lợn có vẻ
như vẫn sống khoẻ, chí ít con nào cũng lên cân. Một lần, vào buổi chiều tháng hai, trong
khu sân trại bỗng có một mùi thơm nồng, lũ súc vật chưa từng ngửi thấy mùi này bao giờ.
Hoá ra mùi ấy xuất phát từ cái nhà nằm ở sau bếp, thời còn lão Jones vẫn dùng để nấu bia,
nhưng lâu nay bỏ không. Có con nào đó nói rằng đấy là mùi lúa mạch nấu. Lũ súc vật hít
hà mãi cái mùi thơm nồng, cay cay đó và cố đoán xem tối nay chúng có được ăn "hèm"
không. Nhưng tối hôm đó không có "hèm", đến chủ nhật chúng lại được thông báo rằng
từ nay lúa mạch sẽ để dành riêng cho lũ  lợn. Miếng đất cạnh khu vườn đã được gieo lúa
mạch rồi. Sau  đó lại có tin nói rằng từ nay mỗi con lợn sẽ được nửa lít bia một ngày,
riêng Napoleon thì được uống hai lít, mà phải uống bằng cốc pha lê.
Tuy còn nhiều khó khăn, nhưng cuộc đời vẫn đáng sống hơn xưa rất nhiều. Chưa bao giờ
chúng  được hát,  được nghe nói chuyện,  được  đi mít tinh, biểu tình nhiều như bây giờ.
Napoleon ra lệnh mỗi tuần phải có một cuộc Diễu Hành mà nó gọi là Tự Phát, mục đích
là để ngợi ca cuộc đấu tranh và những thành quả của Trại Súc Vật. Đúng giờ qui định tất
cả sẽ rời bỏ ngay công việc, xếp thành đội ngũ, lần lượt là lũ lợn rồi đến ngựa, bò, cừu và
cuối cùng là gà, vịt và  đi  đều bước xung quanh trang trại. Con gà trống màu  đen của
Napoleon luôn luôn đi đầu, còn hai bên đoàn diễu hành là lũ chó. Chiến Sĩ và Bà Mập
mang lá cờ màu xanh giữa có hình sừng và móng và khẩu hiệu "Đồng chí Napoleon
muôn năm". Các buổi mít tinh bao giờ  cũng kết thúc với màn trình bày bài thơ ngợi ca
Napoleon và báo cáo của Chỉ Điểm về những thành tích trong việc tăng gia sản xuất thời
gian vừa qua; những dịp lễ  lạt thường có bắn các loạt súng chào mừng nữa. Lũ  cừu đặc
biệt khoái đi diễu hành, nếu có con nào phàn nàn (nhất là khi vắng bọn chó và lợn) là
diễu hành chỉ  tổ rét và mất thời gian thì chúng lập tức tụng bài cầu nguyện muôn thuở:
"Bốn chân tốt, hai chân xấu", mà chúng tụng to đến nỗi át được mọi (cả những) lời phàn
nàn, hậm hực. Nhưng nói chung là  đa số thích những buổi lễ  lạt kiểu  ấy. Chúng thấy
được an ủi phần nào vì các buổi tụ tập như vậy nhắc nhở chúng rằng chúng thực sự là chủ
nhân của trang trại và mọi việc chúng làm đều là vì chúng mà thôi. Những bài hát, những
cuộc diễu hành, số liệu của Chỉ Điểm, tiếng súng chào mừng, tiếng gáy của con gà trống
và ngọn cờ tung bay trước gió đã giúp quên đi, dù chỉ trong phút chốc cái đói cồn cào
đang hành hạ chúng.
Tháng tư, Trại Súc Vật tự tuyên bố là Nước Cộng Hòa, cần phải bầu Tổng Thống. Chỉ có
một ứng cử viên duy nhất. Napoleon trúng cử  một trăm phần trăm. Ngay hôm đó lại có
tin đã tìm thấy những tài liệu mới chứng tỏ Tuyết Tròn đã cộng tác với lão Jones ngay từ
đầu. Hoá ra là Tuyết Tròn không chỉ  sử  dụng chiến thuật khôn khéo nhằm làm thất bại Chiến Dịch Chuồng Bò, như chúng đã thấy trước đây, mà còn đứng hẳn về phía lão Jones
nữa. Chính Tuyết Tròn  đã dẫn  đầu  đoàn người xâm nhập, miệng hô lớn: "Loài người
muôn năm!". Còn những vết thương trên lưng nó, vẫn có mấy con còn sống trông thấy
những vết thương ấy và nhớ rõ rằng đấy chính là vết răng của Napoleon.
Sau nhiều năm vắng bóng, giữa mùa hè vừa rồi con Moses bỗng lại xuất hiện. Nó hầu
như không thay đổi, vẫn chẳng chịu làm gì và suốt ngày kể chuyện hão huyền về Núi Xôi.
Nó thường đậu trên cành cây, vẫy vẫy đôi cánh đen và nói hàng giờ liền, miễn là có con
nào đó chịu nghe.
"Ở trên kia, thưa các đồng chí", Nó vừa nói vừa lấy mỏ chỉ lên trời, "phía trên những đám
mây màu đen kia là Núi Xôi, là nơi các loài vật khốn khổ chúng ta sẽ được yên nghỉ đời
đời."
Nó còn nói rằng nó đã từng bay tới đó một lần rồi, đã từng trông thấy những cánh đồng
cỏ ba lá xanh tốt quanh năm, trông thấy những khu vườn mọc  đầy bánh nhân hạt lanh
cũng như đường cục. Thế mà có nhiều con tin. Chúng nghĩ rằng chúng đang bị đói, khổ,
vất vả; thế thì việc có một thế giới an lành hơn ở đâu đó cũng là lẽ công bằng mà thôi.
Nhưng điều chúng không thể hiểu được chính là thái độ  của bọn lợn đối với Moses. Lũ
lợn miệt thị rằng Núi Xôi chỉ là chuyện bịa, nhưng Moses không những không bị đuổi đi
mà còn được cấp một vại bia mỗi ngày.
Cuối cùng thì móng của Chiến Sĩ  cũng khỏi, nó lao vào công việc hăng hơn lúc nào hết.
Những con khác cũng phải làm không khác gì tù khổ sai. Ngoài công việc thường kì của
trại và khôi phục cối xay gió thì còn việc xây trường cho lũ  lợn con nữa. Trường học
được khởi công vào tháng ba. Đôi khi tưởng chừng như không thể nào chịu nổi thời gian
và cường độ lao động ấy với một cái dạ dày lép kẹp, nhưng Chiến Sĩ không hề ngã lòng.
Không có một dấu hiệu gì, kể cả trong lời nói cũng như việc làm chứng tỏ sức lực của nó
không còn được như xưa nữa. Tuy thế, tướng mạo của nó có thay đổi chút ít, da nó không
còn được nhuận như trước, hông nó trông cũng nhỏ đi. Mọi con đều nói: "Có cỏ non là
Chiến Sĩ sẽ bình phục ngay ấy mà", nhưng mùa xuân đã về, cỏ non đã lên xanh mà Chiến
Sĩ chẳng hề mập thêm chút nào. Những khi trông nó gồng mình kéo đá lên khỏi bờ dốc,
có cảm tưởng như  sức nó đã kiệt, phải là một ý chí sắt đá lắm mới đứng vững được như
thế. Nhìn vào đôi môi, người tinh có thể thấy rằng nó đang định nói: "Tôi sẽ cố gắng hơn
nữa", nhưng không thể thốt lên lời. Bà Mập và Benjamin lại nhắc nó giữ gìn sức khoẻ,
nhưng nó vẫn bỏ ngoài tai. Ngày sinh nhật lần thứ  mười hai đang đến gần. Nó chỉ quan
tâm đến một việc duy nhất sau đây: làm sao gom được thật nhiều đá trước khi nghỉ hưu,
còn sau đó muốn ra sao thì ra.
Một hôm, lúc ấy đã khá khuya, bỗng có tin Chiến Sĩ  gặp nạn. Hoá ra là nó đi kéo xe đá
một mình. Không phải là tin đồn nữa, sự thật là thế, mấy phút sau có hai con bồ câu bay
về.
"Chiến Sĩ bị ngã! Nó ngã nằm nghiêng, không dậy được nữa rồi!", hai con bồ câu thông
báo.  Gần một nửa số súc vật trong trang trại lao về phía gò đất. Chiến Sỹ  nằm đó, giữa hai
càng xe, cổ vươn ra, nhưng yếu quá, không thể nhấc đầu lên được. Lưng nó đẫm mồ hôi,
hai mắt trông dại hẳn đi. Một dòng máu nhỏ đang rỉ ra khỏi miệng. Bà Mập quì xuống
bên cạnh.
"Chiến Sĩ!", nó hỏi, "Anh sao vậy?"
"Không thở được nữa rồi", Chiến Sỹ thều thào nói, "Nhưng không sao. Tôi nghĩ các bạn
sẽ dựng lại được cối xay gió. Có nhiều đá lắm rồi. Dù sao cũng chỉ một tháng nữa là tôi
sẽ nghỉ  hưu thôi. Nói thật, tôi mong được nghỉ  hưu lắm. Benjamin cũng già rồi, nếu nó
cũng được nghỉ hưu cùng lúc với tôi để cho có bạn thì tốt biết bao."
"Đi báo cho Chỉ Điểm ngay", Bà Mập nói.
Tất cả lập tức chạy về khu nhà chính để tìm Chỉ Điểm. Chỉ có Bà Mập và Benjamin ở lại.
Benjamin yên lặng nằm xuống bên cạnh Chiến Sĩ và dùng đuôi đuổi ruồi cho nó. Khoảng
mười lăm phút sau thì Chỉ Điểm tới, mặt lộ đầy vẻ thương cảm và sốt sắng. Nó nói rằng
đồng chí Napoleon rất buồn khi biết tin tai nạn đã xảy ra với một trong những người lao
động trung thành nhất của trang trại và đang sắp xếp để đưa Chiến Sĩ đến chữa tại bệnh
viện ở Willingdon. Nhưng lũ súc vật lại cảm thấy có cái gì đó không yên tâm vì từ trước
tới nay ngoài Mollie và Tuyết Tròn ra thì chưa có con nào đi khỏi trang trại, vả lại chúng
cũng không thích giao một đồng chí bệnh hoạn vào tay con người. Nhưng Chỉ Điểm dễ
dàng thuyết phục được chúng rằng các bác sĩ thú y ở Willingdon sẽ chữa cho Chiến Sĩ tốt
hơn là cứ để nó nằm ở trại. Khoảng nửa tiếng sau thì Chiến Sĩ đứng dậy được, nó lết dần
về chuồng. Bà Mập và Benjamin lấy rơm trải cho nó một cái ổ khá dày.
Chiến Sĩ nằm trong chuồng hai ngày liền. Lũ lợn tìm được một chai thuốc màu hồng khá
to ở trong tủ thuốc đặt tại phòng tắm và đem ra cho nó. Bà Mập bắt nó uống hai lần một
ngày, ngay sau bữa ăn. Buổi tối Bà Mập vào chuồng của Chiến Sĩ để tâm sự, trong khi
Benjamin thì đuổi ruồi cho nó. Chiến Sĩ nói rằng nó chẳng có gì phải phàn nàn. Nếu lần
này hồi phục  được thì nó có thể  sống thêm khoảng ba năm nữa, nó mong  được sống
những ngày thanh thản còn lại trong góc cái bãi cỏ rộng dành cho những con về hưu. Nó
sẽ dành trọn thời gian rảnh rỗi để học tập, nâng cao trình độ. Nó bảo nó sẽ dành toàn bộ
quãng đời còn lại để học cho thuộc hai mươi hai chữ cái.
Benjamin và Bà Mập chỉ có thể chăm sóc Chiến Sĩ sau giờ tan tầm, thế mà cái xe đến bắt
nó lại xuất hiện vào lúc gần trưa. Mấy con lợn đang chỉ huy cả  bọn gieo hạt cải ở ngoài
đồng thì bỗng thấy Benjamin phi nước đại từ trang trại tới, miệng gào đến lạc cả giọng.
Đây là lần đầu tiên chúng thấy Benjamin xúc động như  vậy, cũng là lần đầu tiên chúng
thấy nó phi nước đại.
"Mau lên! Mau lên!", Nó gào lên, "Lại đây mau lên! Họ mang Chiến Sỹ đi rồi!"
Cả bọn lập tức bỏ việc và cùng chạy về phía khu nhà chính, không đợi lũ lợn có cho phép
hay không. Quả nhiên, trong sân có một cái xe song mã đóng kín cửa, bên sườn xe có ghi
hàng chữ khá to, anh chàng đánh xe đội một cái mũ phớt trông rất láu cá. Chiến Sĩ không
còn trong chuồng nữa.  Lũ súc vật tập trung quanh chiếc xe.
"Đi khoẻ nhá, Chiến Sĩ!", Chúng đồng thanh hô, "Tạm biệt!"
"Ngu, ngu thế", Benjamin vừa gào thét, vừa chạy xung quanh, chân nện xuống đất ầm ầm,
"Ngu, không nhìn thấy chữ gì à?"
Cả  bọn như  tỉnh ngộ, yên lặng nhìn nhau. Con lừa Muriel bắt  đầu  đánh vần, nhưng
Benjamin đã đẩy nó ra và đọc:
"Lò mổ Alfred Simmond, Willingdon. Mua bán thịt, xương, da ngựa. Cung cấp cũi chó.
Đã hiểu chưa? Chúng mang Chiến Sỹ đi làm thịt đấy!"
Một tiếng thét kinh hoàng cùng phát ra từ  mọi lồng ngực. Đúng lúc đó, anh chàng đánh
xe ra roi và hai con ngựa kéo bắt đầu chạy nước kiệu. Cái xe từ  từ đi ra khỏi sân. Cả  lũ
cùng chạy theo sau, vừa chạy vừa khóc như  mưa như gió. Bà Mập lao lên. Cái xe cũng
tăng tốc. Bà Mập cố phóng lên, nhưng sức nó không còn, làm sao theo nổi hai con kia.
"Chiến Sĩ!", Nó gào lên, "Chiến Sĩ! Chiến Sĩ! Chiến Sĩ!"
Không biết Chiến Sĩ có nghe thấy tiếng gọi từ bên ngoài hay không, nhưng cái mõm với
một vệt màu trắng chạy dọc sống mũi của nó có lấp ló phía trong cái cửa sổ nhỏ ở đằng
sau xe.
"Chiến Sĩ!", Bà Mập gào đến lạc giọng, "Chạy đi! Chạy đi! Chạy mau lên! Chúng giết
mày đấy!"
Tất cả đồng thanh thét lên:
"Chạy đi, Chiến Sĩ , Chạy đi!"
Nhưng hai con ngựa đã tăng tốc, cái xe ngày một đi xa hơn. Không biết là Chiến Sĩ có
nghe rõ Bà Mập nói gì hay không, nhưng không còn trông thấy mõm nó bên trong cửa sổ
nữa,  đồng thời người ta nghe thấy tiếng chân nó nện vào thành xe  đều và vang không
khác gì tiếng trống ngũ liên. Đấy là Chiến Sĩ đạp vào thành xe để tìm lối thoát. Trước đây
thì chỉ vài cái đạp như thế  cũng đủ làm cho chiếc xe này biến thành củi rồi. Nhưng lạy
chúa tôi! Sức nó nay còn đâu và tiếng đạp cứ nhỏ  dần, nhỏ  dần rồi im hẳn. Không biết
làm thế nào, lũ súc vật đành quay ra cầu cứu hai con ngựa kéo, xin chúng đừng chạy nữa.
"Các đồng chí! Các đồng chí!", Chúng lại đồng thanh gào lên, "Các đồng chí có biết đang
mang người anh em của mình đi đâu không?"
Nhưng hai con vật ngu lâu, đầu óc tăm tối đó không hiểu, chúng chỉ khẽ vểnh tai lên và
càng chạy nhanh thêm. Không còn thấy Chiến Sĩ thấp thoáng bên trong cái cửa sổ nhỏ
nữa. Có con nghĩ đến việc chạy ra để đóng cánh cổng lớn lại, nhưng quá trễ mất rồi, chiếc
xe đã ra đến đường lớn và đi xa dần. Từ đấy không ai còn trông thấy Chiến Sĩ nữa.  Ba ngày sau có thông báo rằng Chiến Sĩ đã mất tại bệnh viện ở Willingdon, mặc dù đã
được chăm sóc rất tận tình. Chính Chỉ Điểm thông báo như thế. Nó còn nói rằng nó đã ở
cạnh Chiến Sĩ trong giờ phút lâm chung.
"Thật vô cùng cảm động", Chỉ Điểm vừa nói vừa lau nước mắt, "Tôi ngồi bên Chiến Sĩ
khi đồng chí ấy trút hơi thở cuối cùng. Trước khi chết đồng chí ấy đã yếu lắm, không nói
được nữa, nhưng đồng chí ấy vẫn cố thì thầm nói rằng đồng chí ấy chỉ tiếc không được
tham dự  lễ khánh thành cối xay gió. "Tiến lên, các  đồng chí -  đồng chí ấy nói - Vì sự
nghiệp của cuộc Khởi Nghĩa hãy tiến lên! Trại Súc Vật muôn năm! Đồng chí Napoleon
muôn năm! Đồng chí Napoleon bao giờ  cũng đúng!" - Đấy chính là những lời nói cuối
cùng của đồng chí ấy."
Lúc đó thái độ của Chỉ Điểm đột nhiên thay đổi. Nó ngồi im một lúc, sau đó nhìn quanh
khắp lượt rồi mới tiếp tục câu chuyện.
Nó bảo rằng từ khi đưa Chiến Sỹ đi thì ở trại đã lan truyền những tin đồn thất thiệt. Một
số con nhìn thấy chữ "Lò mổ" trên thành xe đã vội kết luận rằng Chiến Sĩ  bị đưa đi làm
thịt. Chỉ Điểm nói rằng nó không thể tin là các con vật trong trại lại ngu ngốc đến thế.
Không thể tin, Chỉ Điểm vừa nói vừa vẫy đuôi và nhảy loạn xạ lên, là các con vật trong
trại lại có thể nghĩ về lãnh tụ kính yêu, nghĩ về đồng chí Napoleon theo chiều hướng đó!
Mọi việc  đơn giản hơn rất nhiều. Số là ông bác sĩ thú y  đã mua lại cái xe của lò mổ,
nhưng ông ta chưa kịp xoá tên chủ cũ đi. Lí do chỉ có vậy thôi.
Nghe nói thế, cả  bọn  đều cảm thấy yên lòng. Còn khi Chỉ Điểm tả rõ cảnh chăm sóc,
cũng như những thuốc men đắt tiền mà Napoleon hạ lệnh mua để chạy chữa cho Chiến Sĩ
trong những ngày cuối cùng vừa qua thì những nghi ngờ lâu nay được giải toả hẳn và nỗi
buồn mất bạn vơi đi bội phần: dù sao thì Chiến Sĩ cũng được mồ yên mả đẹp rồi.
Chính Napoleon tham dự cuộc họp vào sáng chủ nhật và  đọc một bài diễn văn tưởng
niệm Chiến Sĩ. Chúng ta không có điều kiện, nó nói, đưa thi hài của người đồng chí quá
cố về trang trại, nhưng nó đã ra lệnh làm một vòng hoa thật lớn, hoa lấy ngay trong vườn
trại và đưa đến Willingdon để đặt lên mộ Chiến Sĩ. Lũ  lợn sẽ  tổ chức bốn chín ngày [1]
thật to cho Chiến Sĩ, nó hứa như vậy. Napoleon kết thúc bài diễn văn bằng cách nhắc lại
hai khẩu hiệu của Chiến Sĩ: "Tôi sẽ  cố  gắng hơn nữa" và "Đồng chí Napoleon lúc nào
cũng đúng". Napoleon còn bảo rằng tất cả các con vật trong trang trại nên học tập Chiến
Sĩ, lấy khẩu hiệu của Chiến Sĩ làm khẩu hiệu hành động của chính mình.
Đúng hôm tổ chức bốn chín ngày cho Chiến Sỹ thì có một cái xe chở một thùng gỗ  lớn
đến toà nhà chính. Tối hôm đó từ trong toà nhà vọng ra tiếng hát, tiếng tranh luận ồn ào
và vào lúc mười một giờ thì người ta nghe thấy tiếng cốc thủy tinh vỡ loảng xoảng, rồi tất
cả chìm vào màn đêm yên lặng. Toà nhà chính đóng cửa kín mít cho đến tận trưa hôm
sau, trong khi  đó lại có tin  đồn rằng lũ  lợn  đã kiếm  được tiền và mua hẳn một thùng
whisky.


Chương 10 
Nhiều năm đã trôi qua. Xuân đi, đông lại, cuộc đời loài vật như bóng câu qua cửa sổ. Chỉ
còn Benjamin, Bà Mập, con quạ Moses và một vài con lợn là còn nhớ được "ngày xưa",
khi chưa Khởi Nghĩa.
Muriel  đã chết. Bluebell, Jessie và Pincher cũng không còn. Ông Jones cũng chết rồi,
chết trong trại tế bần dành cho người nghiện. Không ai nhắc đến Tuyết Tròn nữa. Chỉ có
vài con vật còn nhớ Chiến Sĩ. Bà Mập đã thành một con ngựa già béo phị, chân chậm,
mắt mờ. Nó  đã quá tuổi hưu hai năm, nhưng thực ra,  đã có con nào  được hưu trí  đâu.
Không còn ai nhắc đến chuyện ngăn một mảnh đất cho những con già cả nữa. Napoleon
đã thành một con lợn đực to sụ, phải nặng tạ  rưỡi là ít. Chỉ Điểm cũng béo lắm, mắt híp
lại, gần như không trông thấy gì. Chỉ có Benjamin là vẫn như xưa, tuy râu có trắng ra và
sau khi Chiến Sĩ mất thì càng tỏ ra lầm lì, ít nói hơn.
Trại Súc Vật có thêm nhiều thành viên mới, tất nhiên là không nhiều như chúng nghĩ lúc
đầu. Một số con được sinh ra ngay tại đây, đối với chúng, cuộc Khởi Nghĩa chỉ là một
truyền thống mù mờ,  được truyền khẩu cho nhau. Một số được mua từ  nơi khác về,
những con này chưa từng nghe ai nói chuyện đó trước khi đến đây. Ngoài Bà Mập, trại
còn có thêm ba con ngựa nữa. Đấy là những con to, khỏe, chăm làm, tốt bụng nhưng ngu
lắm. Không con nào thuộc quá chữ B. Chúng tin tưởng tuyệt đối vào Súc Sinh Kinh và
những câu chuyện về cuộc Khởi Nghĩa, đặc biệt là những chuyện do Bà Mập, mà chúng
coi như mẹ, kể lại; nhưng có vẻ như chúng cũng chẳng hiểu mô tê gì.
Trang trại được tổ chức tốt và ngày một phồn vinh hơn; chúng còn mở  rộng thêm bằng
cách mua của Pilkington hai khu đất nữa. Cối xay gió đã hoàn thành, chúng mua được cả
máy  đập lúa, máy nâng hạ và còn xây  được thêm nhiều toà nhà. Whymper cũng mua
được cho mình một cỗ xe nhỏ. Chúng không lắp máy phát điện lên cối xay gió mà dùng
nó để xay xát, nhờ thế chúng kiếm được khối tiền. Chúng lại đang xây một cối xay gió
nữa, sẽ  lắp máy phát điện ở đấy, chúng bảo thế. Nhưng những thứ xa xỉ như đèn điện,
nước nóng, tuần làm việc ba ngày mà chúng từng mơ  mộng thời còn Tuyết Tròn thì
không được nhắc đến nữa. Napoleon từng tuyên bố rằng những tư tưởng đại loại như vậy
là trái hoàn toàn với tinh thần của Súc Sinh Kinh. Hạnh phúc chân chính, nó bảo, là lao
động hăng say và sống đạm bạc, tiết kiệm.
Trang trại giàu có thêm, nhưng ngoại trừ  lũ  lợn và chó ra, đời sống của các con khác thì
vẫn như  xưa. Cũng có thể  một phần là do có nhiều lợn và chó quá. Bọn này cũng làm
việc, dĩ nhiên là theo cách của mình. Chỉ Điểm giải thích không mệt mỏi rằng tổ chức và
kiểm tra công tác của trại là những việc phải làm thường xuyên, liên tục. Mà những giống
khác đâu có đảm đương được, việc này cần nhiều trí thông minh lắm. Thí dụ, Chỉ Điểm
bảo rằng lũ lợn mất rất nhiều công sức vào việc soạn những cái gọi là "tài liệu", "dữ liệu",
"báo cáo", "biên bản", "ghi nhớ". Đấy là những tờ giấy to, viết đầy chữ và sau khi viết
xong thì đem vào lò đốt. Nhờ thế mà trang trại mới được phồn vinh như ngày nay đấy,
Chỉ Điểm thường nói như vậy. Dù sao mặc lòng, những thứ ấy chẳng thể làm lũ chó, lợn
ấy no được, mà chúng phàm ăn lắm.  Cuộc sống của những con khác thì vẫn như  xưa. Ngày chúng thường bị đói, đêm chúng
ngủ trên ổ  rơm, nước thì uống ngay ở  dưới ao, làm việc ngoài đồng trống, mùa đông thì
mất ngủ vì rét, mùa hè thì khổ vì ruồi. Thỉnh thoảng những con có tuổi cố nhớ  lại xem
nay đời sống của chúng có khá hơn ngay sau Khởi Nghĩa, khi chúng vừa đuổi lão Jones
đi, hay không. Nhưng chúng không nhớ  nổi. Không có gì cho chúng so sánh: trong đầu
chúng chỉ có mỗi những số liệu của Chỉ Điểm, những con số luôn luôn chứng tỏ rằng mọi
thứ đều được cải thiện, đều tốt thêm một bước mỗi ngày. Thôi thì đành vậy vả  lại chúng
cũng chẳng có nhiều thời gian  để mà suy nghĩ lung tung. Chỉ có Benjamin già nua là
khẳng định rằng nó nhớ hết, nhớ đến từng chi tiết mọi việc đã qua và biết rõ rằng chúng
chưa bao giờ khổ hơn cũng chẳng bao giờ được sướng hơn, vẫn là đói, là bán mặt cho đất
bán lưng cho trời, là bị loè bịp; qui luật cuộc đời vốn là như thế, nó thường bảo như vậy.
Dù sao chúng vẫn cứ hi vọng. Hơn thế nữa, chúng còn luôn tự hào được là công dân của
Trại Súc Vật. Trong nước này, mà là nước Anh hẳn hoi  đấy nhé,  đây là trang trại duy
nhất của súc vật và do súc vật quản lí! Tất cả mọi con vật, từ những con nhỏ nhất cho đến
những con mới được mua từ cách xa cả chục cây số  về, đều tự hào như thế. Nhất là khi
chúng nghe thấy tiếng súng nổ, khi trông thấy lá cờ xanh tung bay là tim chúng lại đập
rộn rã, khi ấy, dù đang nói chuyện gì chúng cũng quay lại đề tài về những năm tháng hào
hùng, về việc lật đổ lão Jones, về việc thiết lập Bảy Điều Răn và về những trận chiến đấu
oanh liệt chống lũ người xâm lược. Chúng cũng không quên nhắc nhở nhau những kì
vọng thuở ban đầu. Chúng tin rằng lời tiên tri của Thủ Lĩnh già về ngày thành lập Nước
Cộng Hòa Súc Vật trên toàn lãnh thổ Anh quốc, ngày con người bị  tống khứ khỏi sứ  sở
này nhất định sẽ  tới. Ước mơ  của chúng sẽ thành hiện thực, nhất định ngày đó sẽ  tới, dù
còn lâu, dù rằng tất cả những con đang sống hiện nay sẽ không được chứng kiến, nhưng
ngày  đó nhất  định sẽ  tới. Chúng cũng không quên bài "Súc Sinh Anh quốc", con nào
cũng biết hát bài này, nhưng chúng chỉ dám hát thầm với nhau mà thôi. Dù cuộc sống còn
nhiều khó khăn, dù không phải tất cả ước mơ của chúng đều được thực hiện, nhưng trong
thâm tâm chúng biết rằng chúng là những con vật  đặc biệt. Dù chúng chưa  được no,
nhưng chúng không phải làm để nuôi bọn người tàn độc; dù chúng còn phải lao động vất
vả, nhưng đấy là chúng làm cho chính mình. Không con nào đi hai chân, không còn quan
hệ chủ tớ. Tất cả đều bình đẳng.
Một hôm, đấy là đầu mùa hạ, Chỉ Điểm bỗng ra lệnh cho lũ cừu đi theo nó ra cánh đồng
bỏ hoang bên ngoài trại, nơi có cả một rừng bạch dương non. Lũ cừu ở đó cả ngày, tha hồ
nhai lá, dĩ nhiên là dưới sự chỉ đạo của Chỉ Điểm. Tối hôm đó Chỉ Điểm quay lại trang
trại một mình, hôm  đó thời tiết tốt nên nó bảo lũ  cừu ngủ ngay ngoài  đồng cho mát.
Chúng ở  lại đó suốt một tuần liền. Ngày nào Chỉ Điểm cũng ra với lũ  cừu. Theo như nó
nói thì nó đang dạy lũ cừu một bài hát mới mà yên tĩnh thì học mới mau "vào".
Một chiều, hôm ấy lũ  cừu đã học xong và trở  về  rồi, trong khi cả  bọn đang quay về sau
một ngày lao động thì chúng bỗng nghe thấy tiếng ngựa kêu thất thanh từ phía trại vọng
lại. Quá hỏang sợ, tất cả lập tức đứng như trời trồng. Đấy là tiếng kêu của Bà Mập. Nó lại
kêu lên lần nữa, tất cả  lập tức phóng thật nhanh vào sân trại  để xem có chuyện gì. Và
chúng nhìn thấy chính cái điều đã làm Bà Mập hoảng loạn.
Đấy là một con lợn đang bước đi bằng hai chân sau.  Vâng, chính là Chỉ Điểm đang đi. Có vẻ  vụng về, dĩ nhiên rồi, một phần vì chưa quen,
một phần vì quá nặng, nhưng nó vẫn giữ được thăng bằng và đi từ bên này sang tận bên
kia sân. Một lúc sau thì từ  cửa chính ngôi nhà cả đàn lợn bước ra, tất cả, không trừ con
nào, đều đi bằng hai chân sau. Một số con bước đi một cách tự tin, một số con còn lảo
đảo, giá có cái ba toong thì vững hơn, nhưng tất cả đều đi một vòng quanh sân mà không
con nào bị ngã. Cuối cùng là tiếng chó sủa dữ  dội, tiếng gà gáy vang rền và Napoleon
bước ra, lưng thẳng tắp, dáng oai vệ, nó nhìn khắp lượt, xung quanh tíu tít bày cừu.
Chân trước nó cầm một cái roi to.
Xung quanh lặng ngắt như tờ. Ngạc nhiên pha lẫn hoảng sợ, lũ súc vật tụ vào một góc để
nhìn đàn lợn nối nhau đi quanh sân. Thế giới đảo điên hết rồi sao? Phút hoảng loạn ban
đầu rồi cũng qua và dù có sợ bầy chó, dù bao năm đã quen không dám phàn nàn, không
dám phản đối, lần này chắc chắn chúng sẽ lên tiếng phản đối. Nhưng đúng lúc đó, như có
hiệu lệnh, bọn cừu đồng thanh gào lên:
"Bốn chân tốt, hai chân tốt hơn! Bốn chân tốt, hai chân tốt hơn! Bốn chân tốt, hai chân tốt
hơn!"
Chúng tụng như thế  năm phút liền, không ngưng nghỉ. Khi lũ  cừu im thì đàn lợn đã vào
hết trong nhà rồi, có phản đối cũng chẳng ai nghe.
Benjamin cảm thấy như có con nào đang lấy mũi cọ vào vai mình. Nó quay đầu lại. Hoá
ra là Bà Mập. Đôi mắt đã mờ của nó trông càng buồn hơn lúc nào hết. Nó khẽ ngoạm vào
bờm của Benjamin và kéo ra phía  đầu hồi của nhà kho lớn. Chúng  đứng  đó, yên lặng
ngắm những dòng chữ màu trắng trên bức tường sơn hắc ín.
"Tôi chẳng còn trông thấy gì cả - Cuối cùng Bà Mập lên tiếng - Ngay khi còn trẻ tôi cũng
có đọc được chữ nào đâu. Nhưng tôi thấy hình như bức tường trông khác lắm. Bảy Điều
Răn vẫn thế chứ, anh Benjamin?"
Đây là lần đầu tiên Benjamin từ bỏ thói quen cố hữu của nó và khẽ đọc cho Bà Mập nghe.
Trên bức tường chỉ còn ghi một Điều Răn duy nhất như sau:
MỌI CON VẬT SINH RA  ĐỀU BÌNH  ĐẲNG, NHƯNG CÓ MỘT SỐ CON BÌNH
ĐẲNG HƠN NHỮNG CON KHÁC.
Sau đó thì ngay cả việc những con lợn đốc công mang theo roi ra đồng cũng không làm
chúng ngạc nhiên nữa. Chúng cũng không ngạc nhiên khi thấy bọn lợn mua đài, rồi thảo
luận kí hợp đồng đặt máy điện thoại cũng như đặt mua các báo như John Bull [2] , TitsBit 1 và Daily Mirror 2 . Chúng cũng không ngạc nhiên khi trông thấy Napoleon mồm
ngậm tẩu thuốc đi dạo trong vườn, cũng như khi thấy lũ lợn lấy quần áo của ông Jones ra
diện nữa. Napoleon chọn cho mình chiếc áo khoác đen, quần ống túm, ủng da; trong khi
con lợn cái mà nó thích nhất được bộ lụa tơ tằm mà bà Jones thường mặc khi đi nhà thờ,
vào những ngày chủ nhật.
Một tuần sau, buổi chiều, có rất nhiều xe cộ đi vào trại. Đấy là đại biểu các trang trại lân
cận được mời đến thăm quan Trại Súc Vật. Quan khách rất ngạc nhiên khi được xem các cánh đồng, các công cụ sản xuất của trại, đặc biệt là cối xay gió. Lúc đó các con vật đang
nhổ  cỏ trên cánh  đồng trồng củ  cải. Chúng làm việc chăm chỉ, ít khi ngẩng  đầu lên.
Chúng cũng không biết trong hai loại đó, quan khách và lợn, bọn nào đáng sợ hơn.
Tối hôm đó có tiếng hát và tiếng cười rất to vẳng lại từ phía ngôi nhà chính. Lũ súc vật
bỗng cảm thấy tò mò, muốn biết trong nhà đó đang nói chuyện gì vì đây là lần đầu tiên
con người và con vật gặp nhau như những đối tác bình đẳng. Rồi không con nào bảo con
nào, chúng cùng nằm xuống và im lặng bò đến gần toà nhà chính.
Chúng hơi lưỡng lự khi bò đến cổng, nhưng Bà Mập đã tiến lên hàng đầu. Khi đến gần
toà nhà thì chúng nhón gót đứng lên, những con đủ chiều cao có thể nhìn được qua cửa sổ.
Bên trong, có sáu điền chủ và sáu con lợn xuất chúng nhất đang ngồi xung quanh một cái
bàn dài. Napoleon ngồi ngay đầu bàn, chỗ trang trọng nhất. Có vẻ như lũ lợn đã quen với
việc ngồi ghế  từ lâu. Cả  bọn vừa đánh bài, nhưng lúc ấy đã ngưng, chắc là để nâng cốc
chúc mừng nhau. Một chiếc bình khá to được chuyền tay nhau và tất cả các li đều được
rót đầy bia. Không ai để ý đến lũ súc vật đang tò mò nhìn qua cửa sổ.
Ông Pilkington, Trại Cáo, tay cầm li bia, đứng dậy. Ông nói rằng sau đây ông sẽ đề nghị
nâng li chúc mừng. Nhưng ông xin được nói vài lời trước đã.
"Thật là vô cùng phấn khởi - ông nói - đối với ông, cũng như đối với tất cả những người
đang có mặt ở đây hôm nay, vì giai đoạn nghi kị và hiểu lầm đã chấm dứt". Đã có thời kì,
dĩ nhiên là ông cũng như những người có mặt ở đây hôm nay không hề muốn như thế,
nhưng rõ ràng là  đã có những thời kì mà những người xung quanh nhìn các chủ nhân
đáng kính của Trại Súc Vật với một thái độ, không thể nói là thù địch, nhưng với một sự
thiếu thiện cảm. Đáng tiếc là đã xảy ra một vài va chạm, đã lưu truyền một vài quan niệm
sai lầm. Có ý kiến cho rằng một trang trại của lợn và do lợn quản lí là một điều bất bình
thường và không nghi ngờ gì rằng trại này sẽ  tạo ra những  ảnh hưởng không hay cho
những trang trại xung quanh. Nhiều  điền chủ, phải nói là khá nhiều, không hề điều
nghiên, đã vội kết luận rằng ở đây sẽ có nhiều hành vi quá trớn và thiếu kỉ cương. Họ lo
lắng về ảnh hưởng của trang trại này không chỉ đối với súc vật mà còn đối với cả những
người làm thuê cho họ nữa. Nhưng tất cả những mối ngờ vực đó đã chấm dứt. Hôm nay,
ông và các đồng nghiệp đã được mời thăm quan trang trại, họ đã xem xét rất kĩ, họ đã tìm
thấy gì? Không chỉ công nghệ hiện  đại nhất mà cả  kỉ  cương, trật tự  của trại  đều xứng
đáng cho các trang trại khắp nơi học tập. Ông tin không nói sai khi bảo rằng những loài
súc vật hạ đẳng ở đây làm việc nhiều hơn nhưng lại nhận được khẩu phần ít hơn so với
các trại khác trong khu vực. Tóm lại, ông và các đồng nghiệp đã trông thấy ở đây nhiều
điều đáng phải áp dụng ngay.
Ông nói xin chúc tình hữu nghị giữa Trại Súc Vật và các trại khác đã, đang và sẽ  tồn tại
mãi mãi. Quyền lợi của loài lợn và của loài người không hề và không được mâu thuẫn
nhau. Cả hai đều có chung mục đích và có chung những khó khăn. Vấn đề  sức lao động
thì ở đâu chả giống nhau, có phải thế không? Đến đây thì rõ ràng là Pilkington định nói
một câu khôi hài đã chuẩn bị  sẵn từ lâu, nhưng buồn cười qua, không thể thốt thành lời.
Sau một lúc cố gắng đè nén tình cảm, Pilkington nói một câu như sau:  "Nếu các bạn phải xử lí những loài vật hạ đẳng, thì chúng tôi, chúng tôi cũng phải xử lí
các giai cấp hạ đẳng."
Đáp lại câu nói ý vị đó 3 là tiếng cười tưởng muốn vỡ nhà, Pilkington lại chúc mừng lũ
lợn về việc ăn ít, làm nhiều và kỉ cương, nề nếp của trại.
Và bây giờ, Pilkington đề nghị mọi người cùng đứng dậy, đổ đầy bia vào li.
"Thưa các ngài!", Pilkington kết thúc bài diễn văn như vậy, "Thưa các ngài, xin các ngài
cùng nâng cốc chúc Trại Súc Vật ngày càng thịnh vượng."
Tiếng vỗ tay, tiếng dậm chân ầm ầm. Napoleon khoái bài diễn văn đến nỗi đến chạm cốc
với Pilkington rồi mới uống. Khi tiếng vỗ tay  đã dịu xuống, thì Napoleon, lúc  đó vẫn
đứng, tuyên bố rằng nó cũng xin được phát biểu vài câu.
Napoleon bao giờ cũng nói ngắn và đi ngay vào thực chất vấn đề. Napoleon bảo rằng nó
cũng rất mừng là đã thanh toán hết mọi hiểu lầm. Trước đây từng có những tin đồn, chắc
chắn là do những thế  lực thù địch tuyên truyền, rằng dường như nó và các cộng sự đang
theo đuổi những ý tưởng phá hoại, nếu không nói là có tính cách mạng. Người ta vu cho
chúng ý định kích động súc vật trong các trại khác đứng lên khởi nghĩa. Vu khống, bịa
đặt từ đầu tới cuối! Ước muốn duy nhất của chúng, hiện nay cũng như trong quá khứ, là
được sống trong hoà bình và có quan hệ làm ăn bình thường với những người láng giềng.
Trại mà nó  được vinh dự lãnh  đạo, Napoleon nói thêm, là một loại hợp tác xã. Tất cả
những thứ nằm dưới sự quản lí của nó là tài sản chung của cả loài lợn trong trại.
Napoleon nói, nó tin là mọi nghi ngờ đã được giải toả và những thay đổi gần đây càng
làm tăng thêm sự tin cậy lẫn nhau hơn nữa. Cho đến nay các con vật trong trang trại có
một thói quen không hay là gọi nhau bằng "Đồng chí". Thói quen này sẽ  bị bãi bỏ. Còn
một thói quen nữa, không biết bắt đầu từ khi nào, ấy là việc sáng nào cũng đi thành hàng
ngũ trong sân, xung quanh một cái sọ heo cắm trên cọc. Thói quen này cũng bị bãi bỏ và
cái  đầu heo  đã  được  đem chôn rồi. Các vị khách chắc  đã có dịp trông thấy lá cờ xanh
tung bay. Nếu quả họ đã trông thấy thì chắc chắn là họ phải nhận ra rằng biểu tượng sừng
và móng màu trắng cũng đã bị xóa bỏ rồi. Từ nay trở đi lá cờ sẽ chỉ có một màu xanh tinh
khiết mà thôi.
Nó nói rằng nó xin phép được sửa lại chút xíu bài diễn văn vô cùng súc tích và đầy thiện
ý của ngài Pilkington. Trong suốt bài diễn văn ngài Pilkington đã gọi trại này là Trại Súc
Vật. Ngài Pilkington dĩ nhiên không thể biết, vì hôm nay, đây là lần đầu tiên Napoleon
tuyên bố hủy bỏ tên Trại Súc Vật. Từ nay trở đi trại sẽ lấy tên là Điền Trang, cần phải gọi
như thế vì từ nguyên uỷ trại này vốn vẫn mang tên như thế.
"Thưa các ngài!", Napoleon kết luận, "Tôi đề nghị các ngài nâng cốc chúc mừng, nhưng
với một chút xíu sửa đổi. Xin các ngài rót đầy cốc đi đã. Xin các ngài nâng cốc chúc Điền
Trang ngày càng thịnh vượng!"
Tiếng vỗ tay vang lên, mọi người cạn cốc. Nhưng những con vật đang đứng bên ngoài thì
thấy như đang xảy ra một chuyện kì lạ. Tại sao mặt những con heo lại thành như thế kia
nhỉ? Đôi mắt đục mờ  của Bà Mập hết nhìn con này lại nhìn sang con khác. Con thì cằm có đến năm ngấn, con lại có bốn, con thì có ba. Tại sao mọi thứ lại trở nên mờ ảo và thay
đổi nhanh thế nhỉ? Tiếng vỗ tay chấm dứt, bàn tiệc quay lại với ván bài bỏ dở, những con
đứng xem bên ngoài lục tục bò trở ra.
Nhưng chúng vừa bò cách khoảng hai mươi mét thì tất cả cùng dừng lại. Có tiếng hò hét
ầm ĩ  vọng ra từ toà nhà. Chúng lập tức quay lại và tiếp tục nhìn qua cửa sổ. Cuộc tranh
cãi đang hồi quyết liệt. Có tiếng hét, tiếng đập bàn, tiếng tranh luận và những ánh mắt
nghi kị. Nguyên nhân cuộc tranh cãi có lẽ là do Napoleon và Pilkington đưa ra con đầm
pích cùng một lúc.
Mười hai cái miệng tức giận cùng lên tiếng, có trời mới phân biệt được ai với ai. Bọn súc
vật không còn  để ý  đến mặt mấy con lợn bên trong nữa. Chúng nhìn lợn rồi lại nhìn
người, nhìn người rồi lại nhìn lợn, một lúc sau thì chúng chịu, không thể phân biệt được
đâu là người, đâu là lợn nữa.
Tháng 11 năm 1943 - tháng 2 năm 1944.
1. Tạp chí ra hàng tháng, thường đăng các bài báo, truyện ngắn, tranh có tính cách giải trí.
Xuất bản từ năm 1895.
2. Tờ báo ra hàng ngày, dành cho độc giả bình dân, ngả về Đảng Lao động, thường đăng
nhiều bài giật gân, quảng cáo do tập đòan Mirror Group Newspaper phát hành. In 3 triệu
bản mỗi kì. Xuất bản từ năm 1903.
3. Nguyên văn: bon mot (tiếng Pháp).
Hết